NHỮNG NÉT NỔI BẬT TỪ LÀNG GỐM BÁT TRÀNG

Gốm Việt Nam từ xa xưa đã trở thành một nét văn hóa đặc sắc của dân tộc, nó góp phần hình thành và phát triển nét văn hóa đẹp đẽ cho dân tộc ta. Nhắc đến gốm, không ai là không biết đến “ Làng Gốm Bát Tràng”, nơi đã cho ra đời những thành tựu về các sản phẩm gốm, và từ nơi đây những nghệ nhân gốm bát Tràng tiếp tục thừa kế những sản phẩm tinh tế để tôn vinh lên nét đẹp của quê hương.

Ở làng gốm Bát Tràng, một làng nghề lâu đời của dân tộc ta nổi tiếng với các nghệ nhân làm gốm sứ truyền thống, từ những vật đơn giản hằng ngày như bát, đĩa, chậu cây cảnh đều được những nghệ nhân biến hóa chúng thành những đồ vật nghệ thuật sống động với các hoa văn tinh xảo, đầy màu sắc. Khách du lịch tham quan khi đến với làng gốm Bát Tràng không chỉ tham quan, thưởng thức cái vẻ đẹp nghệ thuật tinh tết đó, họ còn được tự tay nhào nặn những cục đất sét để tạo nên những đồ vật gốm xinh xắn theo ý thích.

Gốm Bát Tràng là tên gọi chung cho các loại đồ gốm được sản xuất tại làng gốm Bát Tràng thuộc xã Bát Tràng (gồm hai thôn Bát Tràng và Giang Cao thuộc huyện Gia Lâm, Hà Nội). Theo nghĩa Hán Việt, chữ Bát nghĩa là chén bát, đồ gốm và chữ Tràng (hay Trường) là chỗ đất dành riêng cho chuyên môn.

Có nhiều giả thuyết về sự ra đời của làng gốm Bát Tràng, trong đó có một giả thuyết đáng được quan tâm là Làng gốm Bát Tràng được hình thành từ thời hậu Lê, từ sự liên kết chặt chẽ giữa 5 dòng họ làm gốm nổi tiếng của làng Bồ Bát như Trần, Vương, Nguyễn, Lê, Phạm với họ Nguyễn (Nguyễn Ninh Tràng) ở đất Minh Tràng.

Gia phả một số dòng họ ở Bát Tràng như họ Trịnh, Lê, Vương, Phạm, Nguyễn... ghi nhận rằng, tổ tiên xưa từ Bồ Bát di cư ra đây (Bồ Bát là Bồ Xuyên và Bạch Bát). Vào thời Hậu Lê và đầu thời Nguyễn, xã Bồ Xuyên và trang Bạch Bát thuộc tổng Bạch Bát, huyện Yên Mô, phủ Trường Yên, trấn Thanh Hóa ngoại. Ngày nay, Bồ Xuyên và Bạch Bát là hai thôn của xã Yên Thành, huyện Tam Điệp, tỉnh Ninh Bình. Theo truyền thuyết và gia phả một số dòng họ như họ Vũ ở Bồ Xuyên, cư dân Bồ Bát chuyên làm nghề gốm từ lâu đời. Điều này đã được xác nhận qua dấu tích của những lớp đất nung và mảnh gốm nằm dày đặc ở nhiều nơi trong vùng.

Từ khi vua Lý Thái Tổ dời đô về Thăng Long (năm 1010), Thăng Long trở thành trung tâm chính trị của nước Đại Việt. Một số thợ gốm Bồ Bát cũng đã di cư ra đây cùng họ Nguyễn Ninh Tràng lập lò gốm, gọi là Bạch Thổ phường (phường Đất Trắng). Những đợt di cư tiếp theo đã biến Bát Tràng từ một làng gốm bình thường trở thành một trung tâm gốm nổi tiếng, được triều đình chọn là nơi cung cấp đồ cống phẩm cho nhà Minh lúc bấy giờ.

Có lẽ vì vậy mà tên gọi Bát Tràng đã đi sâu vào tâm thức của người Việt, mỗi khi nhắc về các sản phẩm từ đất nung. Trong ca dao cổ vẫn còn câu:

"Trên trời có đám mây xanh

Chính giữa mây trắng

Xung quanh mây vàng

Ước gì anh lấy được nàng

Để anh mua gạch Bát Tràng về xây

Xây dọc rồi lại xây ngang

Xây hồ bán nguyệt cho nàng rửa chân”

Để làm ra đồ gốm người thợ gốm phải qua các khâu chọn đất, xử lý và pha chế đất, tạo dáng, tạo hoa văn, phủ men và cuối cùng là nung sản phẩm. Kinh nghiệm truyền đời của dân làng gốm Bát Tràng là "Nhất xương, nhì da, thứ ba dạc lò". Nghĩa là đất làm gốm phải được nén chặt, để đảm bảo độ rắn chắc cho sản phẩm. Kế đó là kỹ thuật tạo lớp men phủ (men trắng, men lam, men nâu, men xanh rêu, men rạn). Cuối cùng là kỹ thuật nung lò để có được sản phẩm hoàn chỉnh.

Người thợ gốm quan niệm sản phẩm gốm không khác nào một cơ thể sống, có sự kết hợp hài hòa của Ngũ hành là Kim, Mộc, Thủy, Hỏa, Thổ và trong đó còn mang cả yếu tố tinh thần, sự sáng tạo của con người. Tất cả hoà vào nhau để tạo nên một loại sản phẩm gốm đặc biệt, hài hòa về bố cục, màu sắc thanh nhã cùng với sự tinh tế của con người – gốm Bát Tràng.

Những kết quả tinh hoa của đồ gốm ngày nay là công sức, nỗ lực không ngừng hằng ngày của các nghệ nhân gốm sứ Bát Tràng. Khi đến nơi đây, chúng ta sẽ khó mà thấy cảnh những thanh niên chơi bời bê tha, thay vào đó một hình ảnh đẹp  từ những người phụ nữ,  trẻ em, đàn ông trai tráng, các thanh niên trẻ đến những cụ già đều miệt mài lao động để giữ cái nét truyền thống văn hóa tốt đẹp dân tộc này. Họ luôn nỗ lực không ngừng để cho ra đời những sản phẩm kết tinh từ sự tìm tòi học hỏi những cái mới, và luôn dốc sức sáng tạo những mẫu mới mang tính mỹ thuật cao.